رامیان
رامیان شهری در استان گلستان ایران و مرکز شهرستان رامیان است.
جمعیت این شهر بر اساس سرشماری در سال ۱۳۹۵، برابر با ۱۳/۰۰۰ نفر بوده‌است.
- شهرها: رامیان، دلند، خان به بین
- تقسیمات: مرکزی، فندرسک
رامیان شهری در استان گلستان ایران و مرکز شهرستان رامیان است.
جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۲٫۰۰۸ نفر بوده‌است و دارای ۷۸۳ کیلومتر مربع مساحت است. شهرهای دلند، قلعه میران و فندرسک از توابع آن هستند که ۵۵ روستا را شامل می‌شود. شهر رامیان دارای ۳ کیلومتر مربع مساحت است و موقعیت جغرافیایی آن با طول شرقی ۵۵٫۹ درجه و عرض شمالی ۳۷٫۱ درجه می‌باشد؛ که نسبت به مرکز استان (گرگان) ۷۶ کیلومتر فاصله دارد. میزان بارندگی سالانه شهر رامیان بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌متر است. زبان‌های رایج مردم این منطقه فارسی و ترکی است و از فعالیت‌های مهم مردم منطقه رامیان کشاورزی، نوغانداری و آموزگاری است. مردم این منطقه در کنار فعالیت‌های کشاورزی از هنر صنایع دستی نیز بهره‌مند هستند و از مهمترین صنایع دستی منطقه می‌توان به چادر شب بافی (ابریشم بافی) اشاره کرد.
سوغات
برجسته‌ترین اثر دستی هنری رامیانی منسوجات ابریشمی است. چه بسا هنر ابریشم بافی در این شهر از معماری و موسیقی و اشعار و داستان‌های بومی نیز بیشتر به شهرت رسیده‌است. به هر حال، هم‌اکنون نیز رامیان و مینودشت قطب تولید ابریشم استان گلستان به‌شمار می‌روند و بانوان در این دیار از دیرباز به نوغانداری و پرورش ابریشم و توت می‌پرداختند. تولید دستمال، رومیزی، سفره، هوله، عرقچین، جلیقه، پیراهن و البسه زنانه محلی از جنس ابریشم در این شهر در استان معروف بوده‌است. ابریشم بافی رامیان در سال ۱۳۹۲ خورشیدی گواهی نامهٔ مهر اصالت یونسکو را احراز نمود. هنوز منسوجات ابریشمی در زندگی روزمره کاربرد دارد و به عنوان هدیه در میان مردم شهر رواج داشته و جزو هویت این مردمان محسوب می‌گردد.
از مشاغل قدیمی در رامیان زنبورداری در دشت‌ها و جنگل‌های پایین دست و بالا دست است. عسل رامیان از دیرباز مورد پسند بوده و بازار خوبی در منطقه داشته‌است. رامیان بزرگترین تولیدکننده عسل در استان گلستان محسوب می‌گردد.
از دیگر رهاورد رامیان می‌توان به بوته‌ها و میوه‌های جنگلی نظیر آلو جنگلی (قَلَرو)، آلوچه جنگلی (الچک)، ازگیل وحشی (کُندُس یا تلسکور)، بلوبری جنگلی (ولیک یا یئمئشن)، انار ترش جنگلی، توت فرنگی جنگلی (یا سنبلی کوکو)، نخودفرنگی محلی (مولک)، خرمالو و به جنگلی و… اشاره داشت. سبزی‌های جنگلی و گیاهان دارویی کوهی این شهر نیز مورد توجه مردم قرار گرفته‌است که از جمله آن‌ها می‌توان اشاره کرد به ناردنگ/چیگیردک (اناردانه)، قوناق (ارزن محلی)، شلمبه، چاققارتیکن (زولنگ یا زوله در گویش مردم گرگان زمین/چوچاغ در گیلکی)، پوشوگ قویروقو/نارنجی در گرگانی (اناربیجه در گیلکی)، سبزی گل قویون گُزو، قویون سَمِردن (خرفه)، قاراتیکن/سیاه تلو، تره سوغان (هلزو/الزو)، انواع ریاحین معطر و نعناهای محلی مانند هوجی/هوجو، سرسم (پونه سفید کوهی)، پونه (پودنه)، یئملک (والک در گویش تهرانی)، شیرین بادیان (رازیانه در گویش تهرانی)، بزاغان و….
تولید انواع سس و رب و ترشی و مرباجات از دیگر رهاوردهای رامیان است، نظیر رب گوجه، ترشی و رب کندس، ترشی انار جنگلی، رب آلو و آلوچه، مرباهای تمشک، تلاس، به، آلو، آلبالو، بهارنارنج و….
محصولات کشاورزی نظیر گندم و انواع آرد (خسیل، جو، بلوط، گندم و…) و برنج، انواع روغن‌ها مثل زیتون و کلزا، محصولات لبنی نظیر انوع کشک، کشک نرم یا پَتُق، قره قروت، قره قروت خمیری یا سیچو، کره محلی و….
از جمله صنایع دستی و هنری که خانواده‌های رامیانی به آن مشتاق بوده و آن را خریداری می‌کنند، عروسک‌سازی است. بانوان رامیانی هم عروسک‌های پارچه‌ای تولید می‌کنند و هم به قامت عروسک‌های پلاستیکی جامه‌های سنتی و بومی رامیانی به تن می‌کنند.
صنایع دستی چوبی مانند قلیان (چِلیم)، جا شمعی، سازها و بازی‌های چوبی مانند فلوت (فوت فوتک) و شطرنج در کنار صنایع دستی فلزی نظیر ساخت سیخ، دشنه، تبر نیز از جمله سوغاتی‌های این شهر به حساب می‌آید. همچنین ظروف مخصوصی که رامیانیها به آن «قَل او» می‌گویند و برای دم گذاشتن چای آتشی‌های دبش در جنگل‌ها یا کنار شومینه‌های خانه‌های ییلاقی به کار می‌رود.
غذاهای بومی
به دلیل غنای این شهر و به دلیل هم جواری با جنگل و رودخانه و جلگه‌های حاصلخیز، و اشتغال مردم آن به پرورش دام و طیور و کشاورزی، آشپزی در این شهر منبعث از اقتضائات بومی نیاکان این شهر واقع می‌شده‌است. همچنین به دلیل همسایگی رامیان با حاجیلر، فندرسک، استرآباد، کتول، کومش و دشت گرگان و ترکمن صحرا، اشتراکاتی با این سرزمین‌ها داشته، به نحوی که هم از آن‌ها تأثیر پذیرفته‌است و هم تأثیر گذاشته‌است. از جمله غذاهای بومی رامیانی عبارتند از:
چوز کبابی (جگر یا گوشتی که دور سفاق دام را می‌پیچانند. این نوع کباب، با این سبک طبخ، تنها در شهر رامیان پخت می‌شود. در شهرهای گرگان و گنبدکاووس از کباب یونانی استفاده می‌کنند که کلمه‌ای بدون پیشینه تاریخی است. برخی از روده به جای سفاق استفاده می‌کنند)
قاوُرما (گوشت تازه تفت داده شده و آبپز که برخی ساده و برخی همراه با ادویه جات و سبزیجات مانند ژیگو مصرف می‌کنند، برخی گوشت لخم را در ظرف شیشه‌ای ریخته و در قابله‌ای پرآب می‌جوشانند. برخی نیز آن را نمک سود کرده و از شکمبه دام آویزان می‌کنند)
آش خمیری (نوعی آش رشته که با چاشنی رب انار ترش سرو می‌شود)
رشته پلو و ماهی و پرنده شکم پر (که مواد آن سبزی‌های جنگلی و خانگی نظیر چاقارتیکن (زولنگ در گویش گرگانی) و گشنیز، رب، هویج، نخودفرنگی، اناردانه (یا ناردنگ) گوشت چرخ کرده و پیاز است)
کاهو ترشی که با رب انار ترش سرو می‌شود (امروزه به عنوان دسر و تنقلات محسوب می‌شود، در گذشته وعده غذایی بود).
ماهی کبابی با ماهی‌های تِلاجی (رودخانه‌ای)
آب گوشت و کوبیده
ویژویژی (تف داده گوشت چرخ کرده، پیاز، سیب زمینی و رب و دیگر مخلفات)
کوکوی گَنده جارو (با گیاهی بومی به نام گندنه جارو به همراه دیگر چاشنی‌ها طبخ می‌گردد)
خورشت انار با بادمجان شکم پر (بادمجان شکم پر حاوی پیاز و سیر و گوجه و گوشت چرخ کرده بود که در خورشت انار پخته می‌شود)
کشک بادمجان (با طبخ به سبک رامیانی در ظرف‌های مخصوص تغار)
پُتپُتو (نوعی خورش که با کشک تهیه می‌شود با برنج کته)
سلوف خورش (سلوف نام سبزی جنگلی است)
لوقلوتئیه (کوکوسبزی و گوجه و بادمجان سرخ شده با برنج)
کباب ترش (کباب آغشته به رب انار و گشنیز و دیگر ریاحین و طعم دهنده‌های محلی)
شوله آش (برنج دمپختک با ماش و پیاز)
بئلبئلئ [کیشته] خورشتو یا خورش [کشته] بِلبِلی (خورشتی که از میوه‌های هسته دار خشک مانند آلوجات، زردآلو و شفتالو تهیه می‌گردد)
سالماچخاردما (آشی از اسفناج، برگ سیر، گزنه یا پیازچه جنگلی و دیگر ریاحین همراه با نیم دانه و حبوبات)
ماشلی آش (برنج کته و شفته به همراه ماش، برخی از عسل به عنوان چاشنی در کنار آن استفاده می‌کنند)
ماش اؤستونه چکدء (برنج دمپختک با ماش یا تره سوغان)
کوکوی ماش (سیب زمینی و ماش را جداگانه آبپز کرده و با جعفری و گشنیز و پیاز و نمک و ادویه کوبیده و مخلوط کرده و سپس سرخ می‌کنند)
دلمه (با برگ انگور و حبوبات و نیم دانه)
نرگسی (نوعی کوکو با اسفناج و مرغانه/تخم ماکیان)
کوکوی تره سوغان (الزو/پیازچه جنگلی)
آش گزنه (نوعی بوته جنگلی)
شوربا (رامیانیها به غذاهایی مانند آش و سوپ شوربا می‌گویند)
تُرشو شوربا (آش ترش)
عدس پلو رامیانی
عدسی رامیانی
آش خمیری
آیران آشئ (آش دوغ به سبک رامیانی)
سولُو سولُو (خورشتی آبکی از حبوبات و سبزیجات جنگلی و معطر مانند سُلوف، ماش، گزنه و…)
بورانی چلو (برنج کته و دم‌کش با بورانی یا ماست اسفناجی)
هسو یا یونلی تُرشو: غذایی شبیه اشکنه که همراه با آرد لعاب فراوانش دهند.
آش (رامیانیها به جای پلو از واژه آش استفاده می‌کنند که مانند دیگر نقاط شمال ایران به انواع گوناگونی طبخ می‌گردد)
تورشک خورشتو (خورشی که با شبدر به همراه برگ چغندر، گشنیز، جعفری، آرد برنج و… طبخ می‌شود، معادل ترشه واش گیلانی است)
ماستوآ (نوعی آش ماست)
گندم علف خورش (گندم علف نام نوعی سبزی صحرائی است)
قُز خورش (خورش گردو یا همان فسنجان)
کدئ خورش (ترکیب شده از کدو حلوایی یا کدو تنبل با گوشت گوسفندی و ماش)
شولَه (سوپی ترکیب شده از ماش و دیگر مخلفات)
قُورتُو (که از کشک نرم موسوم به «پَتُق» در کنار بادمجان سرخ شده و سبزی هوجی و سیر داغ و سیر و خیار خام سرو می‌شود)
تُورشُو (از ترکیب آرد، سیب زمینی و هویج و تخم مرغ و نخودفرنگی به دست می‌آید)
تاسکباب رامیانی (مشابه این خوراک در کشور ترکیه با نام اسکندر کبابی شناخته می‌شود)
قارما (همان استانبولی اما با سبک و سیاق پخت رامیانی آن)
قاتما قارما (یک نوع میرزا قاسمی که به جای بادمجان کدوسبز دارد و سیر، تخم مرغ ندارد)
یئتمچه (یک نوع میرزا قاسمی که کدوسبز ندارد اما بادمجان و تخم مرغ و پیاز دارد)
تاپ تاپی (مانند قاتماقارماست اما برخلاف آن که تف می‌دهند، تاپ تاپی را بخارپز می‌کنند)
بادمجان آش خورش (برنج کته به همراه خورش با مرغ و لپه و گوجه و…)
انواع ته چین‌ها که در تهیه آن‌ها از سس‌ها و رب‌های محلی بهره گرفته می‌شود؛ نظیر ته‌چین اسفناج، ته‌چین کدو، ته‌چین اناردانه با کدوحلوایی (ته‌چین ناردان)، ته‌چین تره سوغان (تره فرنگی)، ته چین یئملئک (ته چین سبزی والک در گویش تهرانی)، ته‌چین کشمش پلو، سبزی ته‌چین، ته‌چین هویج و… در تهیه ته‌چین‌های رامیانی از رب استفاده فراوان می‌شود.
خام ته‌چین (ته چین گوشت لخم بره با لوبیا و سبزیجات و ریاحین جنگلی)
ساچمه پلو (پلو با گوشت قل قلی و کشمش)
سؤت چورک (صبحانه: تلیت نان کاک با شیر و شکر)
خاربوز چورک (عصرانه: نان با هندوانه)
کاک (نان محلی رامیانی)
تندیر چورک (نان تنوری)
تره سوغان چورَک (نانی که با تره سوغان یا پیازچه جنگلی تهیه می‌شود)
تورشو چورک (نان محلی به همراه سبزی جنگلی ای موسوم به “هوجی”)
بورَک (غذای مشترک ترک‌ها چه در آناطولی و چه در حاشیه خزر، گوشت و دیگر مخلفات داخل در خمیر که سرخ می‌شود)
بیشمه (شیرینی ترکی مشابه با دونات آمریکایی)
قاتلمه/قترمه (نوعی شیرینی که از خاک قند و خمیرمایه سرخ شده به دست می‌آید)
کرسن چورک (کرسن نام ظرف بزرگی است که با چوب بلوط ساخته می‌شد. نانی را که در این ظرف به همراه افزودنی‌هایی مانند آویشن و رازیانه یا که کنجد، رازیانه و گردو پخت می‌شود، کرسن چورک گویند)
حالوا (حلوا برنجی به سبک اهالی شهرستان رامیان)
نون پنجره‌ای
تاتار چورک (نوعی شیرینی ترد)
کَسمَک (نوعی شیرینی که همراه با چای سرو می‌شود؛ در آن از گردو، کنجد، شکلات یا وانیل بهره می‌جویند)
مَت (نوعی شیرینی ویژه ایام سرد سال بخصوص شب یلدایی که از کنجد، عسل، گردو و دیگر مغزها تهیه می‌شود)
قُوُرداق (تف داده و برشته شده نیم دانه، برخی در کنار آن مخلفاتی مانند کنجد و سنجد اضافه می‌کنند)
نون کُماج (نوعی نان شبیه کیک که در خاکستر پخته می‌شود)
پامبلی چُورک (مشابه کماج اما پیرامون آن برگ‌های گیاهی پهن برگ موسوم به «پامبلی» است. همچنین از شیر تازه گاو و کره فراوان حیوانی حاصل از شیر گاو تهیه می‌گردد)
نون گردویی (شکل خمیر آن شبیه تورشو چورک بوده و شبیه پاکت نامه است اما محتوای آن سیاه دانه، کنجد و گردوی آسیاب شده‌است).
نون خرمایی (ریشه این نوع شیرینی به درختان خرمای شهر باستانی جرجان بازمی‌گردد. پیش از حمله مغولان در دشت گرگان خرما کشت می‌شد)
نون بلور (نان با آرد بلوط)
بورانی (ماست و اسفناج و سیر و ادویه)
نوشیدنی کورَمَز (میکس شیر با آب انار و یا رب انار)
نوشیدنی ترشی چالی (رب انار محلی، آب خنک، شکر و نعنا/پونه خشک، این نوشیدنی به عنوان دسر بعد از ناهار و تابستان سرو می‌شود)
تورشوچالی قمش (ترشی چالی که در نی‌های سبز تهیه و نگهداری شود)
قُدماق قَمش (شیر تازه گوسفند تازه‌زا در بهار را در نی‌های سبز ریخته و در خاکستر آتش گرم می‌کنند؛ اصطلاحاً به پختن در آتش ملایم خاکستر “قُورما” گویند)
محله‌های قدیمی
- محله‌های قدیمی شهر رامیان عبارتند از:
بای اوا: در مرکز شهر
رجبلو محله: کشیده از غرب تا شمال غربی شهر
آق اویلی: کشیده شده در غرب تا جنوب غربی
کتوکلی: در جنوب غربی شهر
کوپکلی: در جنوب شرقی شهر
قانچی: در منتهی‌الیه شمالی
داغلی محله: در منتهی‌الیه شمال شرقی شهر، در جوار جنگل نقاره خانه (نارخانا به تلفظ رامیانی)
نیلبرگ: امتداد شهر به سمت جنگل نیلبرگ در جنوب شرقی شهر
دزدک محله: در مقابل نیلبرگ و کنار داغلی محله
قوانلو اوا: در شرق شهر
صادقلو اوا: در شرق شهر
ملچ آرام: در شمال غربی شهر، برگرفته از نام یک روستای ییلاقی در ارتفاعات رامیان
رجن: در منتهی‌الیه شرقی و جنوب شرقی شهر، برگرفته از نام روستایی در ییلاقات رامیان
