رودبار
شهرستان رودبار با وسعت 2574 کیلومتر مربع وسیعترین شهرستان استان گیلان به لحاظ وسعت است که از شمال به رشت از جنوب به استان قزوین و از غرب به فومن و استان زنجان محدود می شود. شهرستان رودبار در کرانه سفیدرود و در منطقه ای کوهستانی قرار گرفته است و آب و هوای آن تحت تأثیر هوای خشک و نیمه خشک ناحیه مرکزی قرار دارد از نظر آب و هوایی این منطقه بویژه شهر زیبای رودبار دارای آب و هوای مدیترانه ای می باشند و رویش درختان زیتون در این منطقه گواه موضوع است این منطقه در مسیر بادهای دائمی دره سفیدرود قرار گرفته که بادهای منجیل آن معروف است. در واقع د هنگام گذر از رودبار رسیدن به رشت ، گیلان با تمام تنوع و زیبایی هایش به گونه ای موجز و فشرده از پیش چشم می گذرد.
این شهرستان دارای 4 بخش است: مرکزی شامل: رستم آباد، رودبار، منجیل و لوشان همچنین دهستان کلشتر می باشد. بخش عمارلوشامل دهستانهای: جیرنده وکلیشم می باشد بخش خورگام شامل دهستانهای: خورگام و دلفک می باشد. بخش رحمت آباد و بلوکات نیز شامل دهستانهای: بلوکات، رحمت آباد و دشتویل می باشد.
اقتصاد این منطقه بعلت شرایط خاص اقلیمی بر پایه کشاورزی و دامداری استوار است. مهم ترین محصول آن زیتون می باشد که عمده ترین محصول کشاورزی شهرستان بوده و دارای فرآورده های ارزشمندی چون روغن زیتون و صابون است. درخت زیتون حدود 600 سال پیش در زمان شاه عباس بزرگ همزمان با کوچاندن کردان از نواحی شمال سوریه و حلب، به این منطقه راه پیدا کرد البته در سالهای اخیر کشت برنج در دشت ها همچنین کشت جو نیزدر این شهر رواج پیدا کرده است که هنگام عبور از آن به راحتی قابل مشاهده است در این شهر نژادهای مختلفی چون تالش ها، تات ها، کردها و گیلک ها زندگی می کنند و این امر موجب تنوع زبان در بین ساکنین آن می باشد.
رودبار به نامهای مختلفی از جمله «خشکه رودبار» ، « رودبار محمد زمان خانی» ، « رودبار زیتون»، « پیلده رودبار» معروف بوده است که نام رودبار احتمالاً به دلیل، جریان داشتن رودخانه سفیدرود در این شهرستان پدید آمده است. رودبار از نظر تاریخی دارای قدمتی 6 هزارساله می باشد. آثار بدست آمده در تپه مارلیک حاکی از وجود تمدنی کهن در این منطقه است که مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد می باشد گفتنی است از مراسم های سنتی این منطقه می توان به جشن گلدهی سوسن چلچراغ ، جشن سنتی انارچینی و مراسم علم واچینی اشاره نمود.
رودبار (به لهجه رودباری: روبار) یکی از شهرهای شمالی ایران و مرکز شهرستان رودبار، وسیعترین و متنوعترین شهرستانِ استان گیلان است. این شهر در مسیر اتوبان تهران-رشت و در ۲۶۸ کیلومتری تهران و ۶۰ کیلومتری رشت قرار دارد.
رودبار زیتون
در تاتی رودباری از کلمهٔ روبار برای نامیدن این شهر استفاده میگردد. واژهٔ رودبار معانی متعددی دارد، مانند: «جایی که در آن رودخانه بسیاری جاری باشد» یا «ساحل رود یا ی کنار رود». علت نامگذاری رودبار، وجود چشمه‌ها و رودهای فراوان از جمله سفیدرود در این شهر است. سفیدرود که در تاتی رودباری به اِسپَرو معروف است، از به هم پیوستن رودهای قزل‌اوزن و شاهرود تشکیل میگردد و از وسط شهر رودبار میگذرد. این شهر از دیرباز اولین کشتگاهِ زیتون در ایران و دارای یکی از بهترین انواع زیتون در دنیا است. به همین دلیل به آن رودبارِ زیتون نیز گفته میشود. در لغتنامهٔ دهخدا آمدهاست: «برای تمیز دادن آن از رودبار قزوین آن را رودبار زیتون میگویند».
علت اصلی رویش زیتونِ با کیفیت در این شهر، آب و هوای مدیترانهای آن است. همچنین به دلیل مجاورت این شهر با کوهستانهای رشتهکوه البرز، به آن لفظ رودبارِ کوهپایه نیز اطلاق میگردد. این شهر در مرز چند منطقهٔ آب و هوایی خشک و گرم، گرم و مرطوب و نیز سرد قرار گرفته و از این نظر آب و هوایی منحصر به فرد دارد. در گونهبندی نیاز سالانهٔ انرژی شهرهای ایران، نیاز غالب انرژی رودبارِ گیلان، از نوع گرمایش-کم اعلام گردیدهاست.
مردم و زبان
رودبار بزرگترین شهر تاتنشین استان گیلان است و مردمش به زبان تاتی رودباری سخن میگویند. در این شهر به جز تاتها گیلکها نیز زندگی میکنند.
مسعود پورهادی پژوهشگر و نویسنده ادبیات گیلکی دربارهٔ زبان تاتی رودبار میگوید:
«در جنوب گیلان «تاتی» گویشی است نزدیک زبان گیلکی زیرا بسیاری از ویژگیهایش را در همجواری با زبان گیلکی از دست داده و ویژگیهای زبان گیلکی را گرفتهاست.»
جهاندوست سبزعلیپور پژوهشگر زبان تاتی در مقاله گویش تاتی رودبار دربارهٔ این گویش مینویسد:
«یکی از مناطق ایران که در آن تاتی رایج است، رودبار است. گویش تاتی رایج در رودبار با دارا بودن بسیاری از ویژگیهای کهن زبانی آنگونه که باید معرفی و شناخته نشده و مورد مطالعه علمی قرار نگرفتهاست. این گویش نیز همانند همه گویشهای ایرانی دیگر در حال از بین رفتن است و دیری نخواهد گذشت که بسیاری از ویژگیهای اصیل آوایی، واژگانی و نحوی را از دست خواهد داد.»
همچنین تات کلمه ای ترکی است و ترکها این کلمه را برای کسانی که ترک نیستند به کار میبرند و درواقع تات به معنی غیرترک است که معادل واژه عجم در زبان عربی به شمار میرود. تاتی ممکن است در مناطق مختلف برای زبانهای متفاوتی نامیده شود، بهطور مثال تاتهای آذربایجان شرقی به زبان تالشی، تاتهای قفقاز به زبان پارسی و زبان تاتی رودبار، الموت و طالقان، بسیار شبیه به زبانهای شمالی مانند گیلکی است و به گفته برخی محققان آن را میتوان به عنوان گونهای از زبان گیلکی نام برد.
«گویش تاتی رودبار در رده ی تاتی جنوبی دسته بندی می شود. در کتابهای زبانشناسی، از تاتی رودبار بیشتر به نام تاتی دره ی سپیدرود نام می برند و آن را زیرمجموعه ی زبان گیلکی به شمار می آورند.»
در اکثر نقاط استان قزوین، رودبار، طارم، بخش شاهرود، قوچان، اسفراین، جاجرم ، ساوجبلاغ، برخی نقاط استان مرکزی، و برخی نقاط آذربایجان شرقی مردم زبان خود را تاتی مینامند و همچنین میتوان در روستاهای دیگری نیز در کشور پارهای از جمعیت آنان را مشاهده کرد، که البته زبان تاتی در این نقاط یکسان نیست و ممکن است کاملاً متفاوت باشد.
در قفقاز گروهی از مردم را تات میخوانند که زبانشان پارسی است.زبان این تیره ایرانی «تاتی» است که همراه با فارسی دری و تاجیکی پارهای از زبانهای ایرانی جنوب غربی و گویشی از فارسی بشمار میرود.
برخی واژگان در زبان تاتی رودبار
رودبار از سال ۱۳۳۸ به عنوان مرکز شهرستان مستقلِ رودبار اعلام گردید و پیش از آن شهری از شهرستان رشت به حساب میآمد. جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۰ خورشیدی بیش از یازده هزار نفر برآورد شده‌است. زلزلهٔ رودبار به عنوان یکی از مرگبارترین رخدادهای طبیعی کشور با قدرتی حدود ۷٫۶ ریشتر که در ۳۱ خردادماه ۱۳۶۹ به وقوع پیوست، با حدود ۴۰۰۰۰ کشته از عوامل اصلی تقلیل جمعیت این شهر به حساب میآید.
تقسیمات
شهر رودبار به چند منطقه تقسیم میشود:
- خلیلآباد
- پایینبازار
- بالابازار
- ولیآباد
- وسطبازار
- شهرک ولیعصر
